Czym jest dizajn?
Z perspektywy chronologicznej można zauważyć, że nowoczesny dizajn zaczyna się w XIX wieku od instytucji takich jak Government School of Design założonej w 1837 roku w Wielkiej Brytanii lub University of Arts, Crafts and Design założonego w Konstfack w Szwecji w 1844 roku, a fundamentalną rolę odegrał niemiecki ruch Bauhaus zainicjowany w 1919 roku.
Niedawno bardzo znany biznesmen i wynalazca, Steve Jobs, zdefiniował termin „dizajn” w następujący sposób:
„Dizajn to zabawne słowo. Niektórzy uważają, że oznacza wygląd. Ale oczywiście, jeśli zagłębić się bardziej, tak naprawdę chodzi o to, jak to działa. (…) Dizajn to nie tylko to, jak coś wygląda i jakie sprawia wrażenie. Dizajn to sposób, w jaki to działa (…) Dizajn to fundamentalna dusza stworzonego przez człowieka dzieła, która ostatecznie wyraża się w kolejnych zewnętrznych warstwach produktu lub usługi”. (Jobs, 2020, 42-43)
Ponadto należy wziąć pod uwagę jeden dodatkowy aspekt. Choć sam dizajn jest bardzo chwytliwą koncepcją, dla kilku grup użytkowników końcowych może on okazać się bardzo ograniczający, a to ze względu na pewną konkretną formę niepełnosprawności, na którą mogą cierpieć. Dlatego właśnie wymyślono „projektowanie uniwersalne”.
Czym jest projektowanie uniwersalne?
Zgodnie z artykułem 2 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych
„uniwersalne projektowanie oznacza projektowanie produktów, środowisk, programów i usług w taki sposób, aby były one użyteczne dla wszystkich ludzi, w największym możliwym zakresie, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Projektowanie uniwersalne nie wyklucza urządzeń wspomagających dla określonych grup osób niepełnosprawnych, gdy jest to konieczne”.
Por. Article 2 – Definitions | Division for Inclusive Social Development (DISD) (un.org)
Ważne jest również, aby zrozumieć, ile osób cierpi z powodu niepełnosprawności. Na poziomie UE, jak pokazano w raporcie „Niepełnosprawność w UE: fakty i liczby”, spośród 101 milionów osób, 1 na 4 osoby dorosłe jest niepełnosprawna, przy czym szanse na nabycie niepełnosprawności rosną wraz z wiekiem.
Zdjęcie przedstawiające proporcjonalny do wieku wzrost odsetka
osób niepełnosprawnych wśród populacji UE
Według tego samego badania, najwyższy odsetek występuje na Łotwie, z 40,7% populacji, jedynym powyżej 40%, a następnie w Danii 36,7%, Finlandii 34,8%, Portugalii 33,4%, Estonii 32,5%, Holandii 32,1%, Słowacji 30,5%, Rumunii 30,4%, Austrii 29,7%, Hiszpanii 29,6%, Niemczech 28,2%, na Litwie 27,4%, we Francji 26,8%, w Czechach 26,8%, Belgii 25,4%, Polsce 24,4%, Szwecji 22,6%, na Węgrzech 22,3%, w Słowenii 21,3%, na Cyprze – 21,1%, we Włoszech 20,6%, w Irlandii 20,5%, w Bułgarii 13,6% i na Malcie 13,8%.
Cf Disability in the EU: facts and figures – Consilium (europa.eu)
Biorąc pod uwagę takie statystyki, koncepcja uniwersalnego projektowania jest ważna dla każdej osoby, ale przede wszystkim dla tych, którzy znajdują się w trudnej sytuacji ze względu na swój stan zdrowia.
Kto stworzył ten termin?
Amerykański architekt Ronald Mace (1942-1998) wprowadził koncepcję uniwersalnego projektowania na podstawie własnych doświadczeń, ponieważ zachorował na polio w wieku dziewięciu lat, co spowodowało, że przez resztę życia korzystał z wózka inwalidzkiego. Z tej pozycji napotkał wiele niedogodności, o których społeczeństwo wcześniej nie pomyślało lub nie zadało sobie trudu, by poważnie je rozważyć. Walczył o ich usunięcie, ponieważ sam, będąc studentem North Carolina State University, nie mógł przejść przez drzwi łazienki z wózka inwalidzkiego, a także musiał być przenoszony na schodach, ponieważ nie miał innych sposobów, aby dostać się na zajęcia. Ukończył studia w 1966 roku i postanowił skoncentrować swoją działalność na tworzeniu dostępnych pomieszczeń, tak aby wszystkie produkty i budynki były nie tylko atrakcyjne wizualnie, ale przede wszystkim użyteczne w jak największym stopniu dla innych, niezależnie od wieku, zdolności czy sytuacji.
Brytyjski architekt i urbanista Selwyn Goldsmith (1932-2011) jest również uznawany za osobę, która odegrała ogromną rolę w rozpowszechnianiu koncepcji projektowania inkluzywnego, będąc autorem książki Designing for the disabled: a manual of technical information, opublikowanej w 1963 r. przez Royal Institute of British Architects oraz przez Universal Design, a w 2007 r. przez Routledge. Goldsmith jest tym, który w znacznym stopniu przyczynił się do wprowadzenia obniżonych krawężników lub ramp na skrzyżowaniach w mieście Norwich, a także do potrzeby konsultacji z użytkownikami końcowymi w celu sprawdzenia wykonalności i użyteczności projektu.
Inne używane terminy uniwersalnego projektowania to: projektowanie dla wszystkich (Design for All), projektowanie włączające (Inclusive Design) i projektowanie bez barier (Barrier-Free Design).
Por. Stephanie Woodward, Ronald Mace i jego wpływ na projektowanie uniwersalne